Nieuws
MUZIEK AAN BED werkt!
Muziek verdient een toekomst in het ziekenhuis
Het is een uitspraak van dr. Marianne van der Heijden1 in een proefschrift waarop zij promoveerde aan het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam. Haar grote klinisch onderzoek betrof het effect van live muziek bij:
- prematuur geboren kinderen opgenomen op de neonatologie intensive care unit;
- kinderen van 0 tot 18 jaar oud die een operatie ondergaan;
- jonge kinderen die met brandwonden in het ziekenhuis zijn opgenomen;
- kinderen vanaf 3 jaar die pijnlijke behandelingen ondergaan op de spoedeisende hulp.
Het onderzoek toonde aan dat live muziek een duidelijke meerwaarde kan hebben bij alle onderzochte groepen kinderen: vermindering van pijn en angst, ondersteuning bij de ouder-kind band, mogelijk ook verbetering van de slaapkwaliteit van prematuur geboren baby’s.
Hans Jeekel, hoogleraar van Erasmus MC, beaamt deze bevindingen. Muziek werkt, concludeert ook hij na jarenlang onderzoek. “Ik wil muziek inzetten als nieuwe en innovatieve behandeling in de gezondheidszorg. We hebben nu wetenschappelijk aangetoond hoe groot de effecten van muziek zijn in de gezondheidszorg. Het is geweldig om te zien dat de principes ook van toepassing zijn op kinderen in het ziekenhuis.”
Volgens Henkjan Honing, hoogleraar muziekcognitie aan de Universiteit van Amsterdam, zijn er veel meer prachtige voorbeelden van patiënten – met Alzheimer, Korsakov, noem maar op – die helemaal opbloeien na een muzieksessie. Muziek heeft een grote invloed op onze emoties. Dat het een impact heeft op ons welbevinden is zonder meer duidelijk. 2
Dat is ook niet zo verwonderlijk, zegt ook Erik Scherder, hoogleraar klinische neuropsychologie aan de VU en Dick Swaab, hoogleraar neurobiologie aan de UvA.3Vrijwel alle mensen hebben een biologische aanleg voor het waarnemen en waarderen van muziek. Recent psychologisch onderzoek laat zien dat vrijwel alle jonge kinderen een grote sensibiliteit voor muziek hebben, lang voordat ze hun eerste woorden spreken. Zowel baby’s als jonge kinderen blijken melodische en ritmische wisselingen in muziek te herkennen, en hun onderscheidingsvermogen is op die punten vaak sterker dan dat van de gemiddelde volwassene.
Zowel het luisteren naar als het maken van muziek stimuleert een rijk scala van cognitieve, emotionele, sociale en culturele vaardigheden en kan zorgen voor intense, richtingbepalende ervaringen. Aspecten die met weinig andere middelen zo verenigd en aangewakkerd kunnen worden.
Anna-Eva Prick, wetenschapper en ouderenpsycholoog aan de Zuyd Hogeschool ziet steeds meer aandacht voor de helende effecten van muziek en het belang van muziek in de zorg.4 “Muziek geeft geluid aan je gevoel… muziek is een deel van je identiteit. In de ouderenzorg is muziek onmisbaar. Zo kan muziek ouderen in beweging brengen en betekenis geven aan emoties en herinneringen die door ouderdom of dementie naar de achtergrond zijn verdwenen. Bij dementie kan muziek een deel van de identiteit teruggeven.” “Mensen met dementie die niet goed meer kunnen spreken, kunnen dikwijls nog wel een liedje zingen of hummen en vinden zo een mogelijkheid om zich te uiten. Het bijzondere is dat muzikale kwaliteiten behouden blijven tot in de laatste stadia van dementie.”
Muziek werkt, maar vraag niet hoe dat komt
Dat muziek werkt wordt door alle genoemde deskundigen beaamd. Dat muziek een grote toekomst heeft in de gezondheidszorg ook. Maar wetenschappelijk is men terughoudend. Henkjan Honing: Muziek lijkt weliswaar ‘het medicijn van de toekomst”, maar dat is “op z’n zachtst gezegd toekomstmuziek”. “De scheidslijn tussen kwakzalverij en wetenschappelijk onderzoek is soms dun, hoe het precies werkt, is onduidelijk.” Dat muziek impact heeft op het welbevinden van mensen is duidelijk. “Maar komt dat alleen maar door de muziek, of ook door de aandacht die ze van de therapeut krijgen, of doordat de activiteit in groepsverband plaatsvindt? Er zijn heel veel studies over de positieve effecten van muziek, maar slechts weinig onderzoekers wagen zich aan de theorie.”
Muziek werkt in op de hersenen
De drie hoogleraren zijn het samen eens over het feit dat muziek een grote impact heeft op sociaal en emotioneel gebied. Een voorbeeld is stemmingsregulatie: het veel voorkomende gebruik van muziek om onze emoties te versterken, te veranderen of te ontladen. Hersenonderzoek laat zien dat muziek een nauwe relatie heeft met dieper gelegen hersengebieden die betrokken zijn bij het reguleren van emotie. Luisteren naar je favoriete muziek kan zelfs dopamine, een neurotransmitter, aanmaken dat van invloed is op een sterk gevoel van welzijn.
Muziek stimuleert een groot aantal hersengebieden, zo zegt men. Dat betreft niet alleen de gehoorschors, waar de informatie binnenkomt, maar bijvoorbeeld ook gebieden die met leren te maken hebben, met emoties en met beloning. Door deze globaal stimulerende eigenschap is het ook begrijpelijk dat muziek als therapie is onderzocht en ook lijkt te werken bij een groot aantal hersenziekten.
Muziek aan Bed werkt
Muziek aan Bed stemt graag in met de conclusie van de hiervoor geciteerde wetenschappers dat (nog) niet wetenschappelijk aangetoond kan worden hoe het komt dat het luisteren naar en beleven van muziek kan zorgen voor intense, richtingbepalende ervaringen. De essentie van het werk van Muziek aan Bed is het wél wetenschappelijk vastgestelde feit dát muziek werkt.
Muziek aan Bed werkt, omdat het zich primair richt op het teweegbrengen van die ‘intense en richtingbepalende ervaringen’. Steeds weer wordt daarom de inhoud én voortgang van een optreden van Muziek aan Bed bepaald door de waarneming van wat de muziek en de context waarin de muziek wordt aangeboden bij de luisteraar(s) teweegbrengt – ongeacht of het een prematuur geboren kind, een jeugdige of een ouder mens betreft.
Voor Muziek aan Bed is daarom ook de feedback na een optreden van – zo mogelijk – de luisteraars zelf, van familie en personeel van groot belang. Juist die systematische feedback geeft voeding aan de kwalitatieve ontwikkeling van Muziek aan Bed. Of, om het niet-wetenschappelijk uit te drukken in de woorden van Tjakina Oosting: “We worden geraakt door de vrolijke, ongeremde, hartverwarmende, soms hartverscheurende, enthousiaste, ingetogen en kleine maar fijne reacties van de kinderen en volwassenen voor wie we mochten spelen.”
1 meer over dit proefschrift, zie: gezondheidszorg.nl en erasmusmagazine.nl/2019/01/16
2 NRC 2017-08-12
3 conferentie ‘Hoe muziek het brein verrijkt’ – 2011